Thuốc SC Dạng Sữa Là Gì Mà "Mát" Cây? Gọi Dạng Sữa Có Gây Ra Hiểu Lầm Gì Tai Hại Không?
Trong kinh nghiệm nhà vườn, “mát cây” nghĩa là không làm lá cháy, xoăn, bạc màu hay ngừng sinh trưởng sau khi phun. Khả năng “mát” này phụ thuộc chủ yếu vào chất mang của mỗi dạng thuốc:
- EC (Emulsifiable Concentrate – dung dịch nhũ dầu): Hoạt chất được hòa tan trong dung môi hữu cơ (xylene, naphtha…) chiếm 30–60 % thể tích. Dung môi xuyên nhanh qua lớp sáp biểu bì, kéo theo sắc tố diệp lục nên lá dễ cháy khi trời nóng.
- SC (Suspension Concentrate – huyền phù đậm đặc, thường gọi “thuốc sữa”): Hoạt chất tồn tại dưới dạng hạt siêu mịn lơ lửng trong nước, gần như không có dung môi dễ bay hơi. Nhờ vậy tốc độ thấm vào mô lá chậm hơn, giảm sốc nhiệt-hóa và hiện tượng cháy lá.
Bằng chứng “mát cây” của SC
- Khảo sát của USGS (2024) với cùng hàm lượng niclosamide 20 % cho thấy giá trị LC₅₀ của SC đối với cá cao hơn EC 8–17 %, chứng tỏ SC độc ít hơn – cơ chế thấm chậm này cũng áp dụng lên biểu bì lá.
- Thử nghiệm nhà kính (2018–2024) trên dưa leo ở 35 °C ghi nhận tỷ lệ vết cháy lá giảm từ khoảng 18 % (EC) xuống 2–4 % (SC) khi phun đúng liều.
- Khuyến cáo của nhiều cơ quan khuyến nông: EC được xếp vào nhóm “có thể gây cháy lá”, còn SC được ưu tiên khi cần giảm rủi ro cháy lá và giảm phát thải dung môi.
Khi nào SC vẫn “nóng”?
SC không phải lá chắn tuyệt đối; lá vẫn có thể cháy nếu:
- Hoạt chất bản thân “gắt” (ví dụ dầu khoáng nặng, đồng oxyclorua liều cao).
- Pha nước kiềm hoặc phun giữa trưa > 35 °C làm nước bốc hơi nhanh, hạt kỹ thuật kết tinh trên lá.
- Chai không lắc đều, thuốc lắng khiến nồng độ đầu vòi tăng đột ngột.
Khuyến nghị: thử trên ô nhỏ 24–48 h, giữ pH nước 5,5 – 6,5, tránh phun lúc nắng gắt và lắc nhẹ bình định kỳ.
“Thuốc dạng sữa” – tên gọi có gây hiểu lầm?
SC được nông dân ví như “sữa” vì dịch huyền phù đục trắng khi lắc lên. Đây chỉ là mô tả ngoại quan, không liên quan tới sữa thực phẩm. Để tránh chủ quan:
- Nhãn mác cần ghi rõ ký hiệu SC và biểu tượng cảnh báo độc hại.
- Tài liệu kỹ thuật nên ưu tiên từ “SC”, chỉ chú thích nhỏ “thuốc sữa” nếu cần thiết.
Nếu SC có nhiều ưu điểm, vì sao EC vẫn được sản xuất?
- Tính chất hoạt chất
- Nhiều hoạt chất không ổn định trong nước (dễ thủy phân) nên phải hòa tan trong dung môi khan – ví dụ abamectin, clodinafop.
- Một số hoạt chất nhiệt độ nóng chảy quá thấp (chất lỏng nhớt) hoặc kỵ nước mạnh, khó nghiền thành hạt đủ mịn để làm SC.
- Hiệu lực sinh học
- Với sâu vỏ cứng hoặc cỏ lá rộng, tốc độ thấm nhanh của EC đôi khi cần thiết để bảo đảm diệt mục tiêu trước khi thuốc bị rửa trôi.
- EC dễ phối hợp với dầu khoáng hay adjuvant silicone, tăng khả năng “khoan” qua lớp sáp dày của sâu, nhện.
- Kỹ thuật sản xuất và chi phí
- SC đòi hỏi thiết bị nghiền-phân tán hạt cỡ micro/nano, hệ polymer ổn định, khâu kiểm soát độ nhớt, tất cả đều tốn kém hơn pha trộn dung môi của EC.
- Ở vùng khí hậu lạnh, SC có nguy cơ đóng băng hoặc kết tủa; EC ít bị vì dung môi hữu cơ hạ điểm đông đặc.
- Hậu cần & bao bì
- SC chứa nhiều nước → trọng lượng vận chuyển cao hơn, chi phí kho bãi lớn hơn so với EC nồng độ cao.
- Bao bì nhựa dày để chịu lực lắc; EC có thể đóng trong lon kim loại mỏng.
- Thị trường và thói quen sử dụng
- Nhiều nông dân quen liều EC (màu, mùi đặc trưng) và tin rằng “ngấm nhanh, chết nhanh” – hãng sản xuất duy trì EC để đáp ứng thị hiếu.
- Các bằng sáng chế cũ, dây chuyền có sẵn cho EC giúp giảm giá thành; SC mới tốn vốn đầu tư.
Kết luận
- SC thực sự “mát cây” hơn EC nhờ loại bỏ gần như toàn bộ dung môi hữu cơ, giảm sốc nhiệt-hóa và hạ độc tính.
- Tuy vậy, SC không phải vạn năng: điều kiện pha phun, hoạt chất và thiết bị vẫn quyết định nguy cơ cháy lá.
- EC vẫn tồn tại vì yêu cầu đặc thù của hoạt chất, hiệu lực, chi phí sản xuất-vận chuyển và thói quen thị trường.
- Khi chọn công thức, hãy cân nhắc mức độ an toàn với cây, hiệu lực cần thiết và điều kiện kinh tế, thử trước trên diện tích nhỏ rồi mới áp dụng đại trà.
